Trải qua nhiều thế kỷ, các làng nghề dệt lụa vẫn được duy trì và phát triển, trở thành niềm tự hào của văn hóa Việt. Dù đối mặt với nhiều thăng trầm, từ ảnh hưởng của chiến tranh đến xu hướng công nghiệp hóa, các làng lụa vẫn bền bỉ giữ nghề và từng bước thích ứng với nhu cầu hiện đại.

Làng lụa Vạn Phúc 

Nhắc đến lụa Việt Nam, Làng lụa Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội) từ lâu đã được xem là cái nôi của nghề dệt lụa, nơi lưu giữ tinh hoa của một làng nghề có lịch sử hàng ngàn năm. Ngôi làng hiện có gần 800 hộ gia đình gắn bó với nghề, ngày ngày miệt mài bên khung cửi để tạo ra những tấm lụa óng ả, mềm mại và bền đẹp. Trước kia, Vạn Phúc còn được gọi là Vạn Bảo, nhưng đến thời nhà Nguyễn vì kỵ húy nên mới đổi thành Vạn Phúc, và từ đó cái tên này trở thành dấu ấn quen thuộc trong lòng người Việt.

Không chỉ nổi tiếng trong nước, Vạn Phúc còn sớm khẳng định được giá trị trên trường quốc tế. Năm 1931, tại hội chợ Marseille (Pháp), lụa Vạn Phúc lần đầu tiên xuất hiện trước bạn bè thế giới. Vẻ đẹp tinh xảo, đường nét vừa thanh thoát vừa mạnh mẽ của lụa nơi đây đã khiến người Pháp hết lời ca ngợi và công nhận đó là loại lụa đẹp nhất Đông Dương. Đến năm 1958, lụa Vạn Phúc chính thức được xuất khẩu sang thị trường Đông Âu và nhanh chóng trở thành mặt hàng được ưa chuộng. Cho đến ngày nay, những sản phẩm mang thương hiệu Vạn Phúc vẫn giữ vững sức hút, được nhiều quốc gia tin dùng và giới thời trang đánh giá cao.

Điểm đặc biệt làm nên thương hiệu của Vạn Phúc chính là hoa văn được dệt trực tiếp trên khung cửi. Nhờ kỹ thuật tinh vi này, các họa tiết hiện lên sắc nét và bền chắc theo thời gian, tạo nên vẻ sang trọng hiếm có. Áo dài, khăn choàng hay nhiều sản phẩm thủ công từ lụa Vạn Phúc đã trở thành lựa chọn quen thuộc của giới nghệ thuật và những người yêu thích sự tinh tế trong thời trang. Không chỉ dừng lại ở việc sản xuất, làng nghề còn phát triển thành điểm đến văn hóa nổi bật, nơi du khách có thể tận mắt chiêm ngưỡng quy trình dệt lụa và cảm nhận bầu không khí làng nghề truyền thống vẫn còn vẹn nguyên qua từng con phố.

Làng lụa Nha Xá

Làng lụa Nha Xá thuộc tỉnh Hà Nam từ lâu đã trở thành một trong những điểm sáng của nghề dệt truyền thống Việt Nam. Mỗi tháng, Nha Xá cung cấp ra thị trường từ 50 đến 80 nghìn mét lụa, đũi và lanh – những con số ấn tượng chứng minh tiềm lực sản xuất bền bỉ của làng nghề đã tồn tại hơn 700 năm.

Sản phẩm lụa tơ tằm của Nha Xá nổi bật bởi kỹ thuật nhuộm màu từ các nguyên liệu thiên nhiên như củ nâu, cánh kiến, lá bàng hoặc lá trầu không. Nhờ đó, từng thước lụa mang trong mình vẻ đẹp mộc mạc, trang nhã và có độ bền vượt thời gian, tạo nên sự khác biệt so với nhiều dòng lụa khác. Dù ngày nay máy móc đã phần nào thay thế sức lao động thủ công, người thợ Nha Xá vẫn duy trì những kỹ thuật dệt truyền thống như dệt trơn và dệt hoa. Toàn bộ quy trình vẫn tuân thủ các bước cơ bản gồm quay tơ, mắc cửi, nối cửi, dệt, tẩy, nhuộm, hấp, làm nguội và phơi lụa, bảo đảm sự tinh xảo trong từng sản phẩm.

Với bề dày truyền thống, quy mô sản xuất lớn và khả năng thích ứng linh hoạt, là nguồn cung quan trọng cho nhiều địa phương nổi tiếng về du lịch và thời trang như Hà Nội, Hội An, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh, Sapa hay Đà Lạt. Đây chính là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của một làng nghề truyền thống biết kế thừa di sản và không ngừng đổi mới.

Làng lụa Mã Châu

Danh tiếng của làng lụa Mã Châu ở tỉnh Quảng Nam đã vang vọng suốt hơn năm thế kỷ. Từ thời nhà Nguyễn, nơi đây từng là nguồn cung cấp vải vóc sang trọng cho vua chúa và giới quý tộc, trở thành biểu tượng cho sự tinh xảo và quyền quý. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, Mã Châu vẫn giữ vững truyền thống trồng dâu, nuôi tằm và dệt lụa, để rồi từng nong tằm cần mẫn nhả tơ kết thành những thước lụa bền chắc, mộc mạc mà không kém phần sang trọng.

Để tạo ra một tấm lụa đúng chuẩn Mã Châu, người thợ phải trải qua khoảng 20 công đoạn kỳ công, bắt đầu từ việc chăm sóc cây dâu, nuôi tằm, ươm tơ, phơi nắng, cho đến ủ dầu ô liu để tăng độ dẻo và độ chắc cho sợi tơ. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tuyệt đối không thể rút ngắn hay bỏ qua. Chính nguyên tắc sản xuất không sử dụng hóa chất đã giúp lụa Mã Châu có được sự mát lạnh tự nhiên khi chạm tay, đồng thời giữ được màu sắc bền đẹp theo thời gian.

Lụa Mã Châu có được chất lượng vượt trội nhờ sự kết hợp hài hòa giữa điều kiện tự nhiên và bàn tay khéo léo của người thợ. Vùng đất Duy Xuyên được bồi đắp phù sa màu mỡ từ ba con sông Thu Bồn, Vu Gia và Bà Rén, tạo điều kiện lý tưởng cho nghề trồng dâu nuôi tằm phát triển. Lá dâu xanh tốt, kén tằm khỏe mạnh, cộng với kỹ thuật xử lý sợi tơ truyền thống đã giúp những tấm lụa nơi đây có độ óng ánh, mịn màng và bền chắc hiếm có.  

Thủ phủ lụa Bảo Lộc

Năm 1968, Trung tâm tằm tang Bảo Lộc ra đời, đặt nền móng cho sự phát triển vượt bậc của nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ và dệt lụa tại vùng đất cao nguyên này. Sau năm 1975, nơi đây tiếp tục được mở rộng và trở thành điểm cung cấp giống tằm, nguyên liệu dâu tằm quy mô lớn cho nhiều tỉnh thành. Với khí hậu ôn hòa, đất đai phì nhiêu và nguồn nước dồi dào, Bảo Lộc hội tụ đầy đủ điều kiện tự nhiên để phát triển nghề truyền thống một cách bền vững.

Đến nay, Bảo Lộc đã trở thành thủ phủ tơ lụa lớn nhất Việt Nam, chiếm tới 70% tổng sản lượng tơ tằm cả nước. Toàn tỉnh Lâm Đồng có khoảng 8.500 ha trồng dâu, gần 15.000 hộ nông dân gắn bó với nghề, cho ra hàng chục nghìn tấn kén mỗi năm. Các nhà máy ươm tơ, dệt lụa tại đây được đầu tư dây chuyền hiện đại, với trên 100 dãy ươm tơ tự động, trong đó 80% sản lượng đạt tiêu chuẩn cao cấp, đủ sức phục vụ cả thị trường nội địa lẫn quốc tế. 

Sức hấp dẫn của lụa Bảo Lộc không chỉ đến từ quy mô sản xuất lớn mà còn bởi chất lượng vượt trội. Từng thước lụa ở đây có độ óng ánh, mềm mại và mát lạnh tự nhiên khi chạm tay, nhờ quy trình nuôi tằm và kéo sợi gần như khép kín, ít dùng hóa chất can thiệp. 

Thương hiệu Tơ Vàng đã chọn Bảo Lộc làm nguồn nguyên liệu chủ lực để sản xuất các dòng khăn lụa cao cấp. Tận dụng lợi thế của vùng đất thủ phủ tơ lụa, Tơ Vàng kết hợp sự tinh xảo trong kỹ thuật thủ công với thiết kế hiện đại, mang đến cho khách hàng những sản phẩm không chỉ thời trang mà còn giàu giá trị văn hóa. Mỗi chiếc khăn lụa là sự hòa quyện của chất liệu, sự sáng tạo nghệ thuật và khát vọng tôn vinh di sản truyền thống Việt Nam. 

Nhờ tiềm lực sản xuất mạnh mẽ, công nghệ hiện đại cùng sự đồng hành của nhiều thương hiệu lớn, Bảo Lộc hiện xuất khẩu hàng triệu mét lụa mỗi năm, mang về kim ngạch hàng chục triệu USD. Đây không chỉ là trung tâm sản xuất mà còn là niềm tự hào của ngành lụa Việt Nam, một minh chứng cho khả năng kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa sự cần cù của người thợ thủ công và tầm nhìn phát triển toàn cầu.

Lụa Việt Nam là kết tinh của truyền thống lâu đời, của bàn tay khéo léo và tâm hồn sáng tạo của người thợ. Trải qua bao biến động của thời gian, nghề dệt lụa vẫn bền bỉ tồn tại, vừa giữ gìn giá trị văn hóa, vừa không ngừng đổi mới để đáp ứng nhu cầu hiện đại.